Iedere september stapelen de cijfers, regelingen en uitzonderingen zich op in de Rijksbegroting, tot een bouwwerk dat bijna niemand meer volledig overziet.
Maar wat als we helemaal opnieuw zouden beginnen, zonder oude potjes of erfenissen? Zero-Based Budgeting biedt precies dat perspectief: elke euro opnieuw onderbouwen en kiezen wat écht bijdraagt aan de maatschappelijke doelen.
Even helemaal opnieuw
Elk jaar rond Prinsjesdag wordt de Rijksbegroting gepresenteerd: honderden pagina’s vol cijfers, toelichtingen en beleidswensen. Maar eerlijk is eerlijk: het bouwwerk wordt elk jaar groter en ingewikkelder. Tijdelijke regelingen worden permanent, uitzonderingen stapelen zich op en nauwelijks iemand overziet nog het geheel. De inkomsten en uitgaven voor een volgend jaar zijn grotendeels gebaseerd op die van het huidige en vorige jaren: “zoek de verschillen”?
Maar stel je nu eens voor dat we de boel helemaal zouden resetten. Geen erfenissen uit het verleden, geen automatische verlenging van oude potjes. Gewoon: de hele begroting opnieuw opbouwen vanaf nul. Dat is precies waar de methodiek Zero-Based Budgeting (ZBB) over gaat.
Wat is Zero-Based Budgeting?
In plaats van ieder jaar voortborduren op wat er al was, dwingt ZBB je om voor elke euro opnieuw te beargumenteren waarom die nodig is. Niets is vanzelfsprekend. Dat betekent keuzes maken: wat draagt echt bij aan de doelen van de overheid, en wat niet (meer)?
Bedrijven gebruiken deze aanpak soms om kosten te drukken en prioriteiten scherper te stellen. In de publieke sector zou ZBB vooral interessant zijn om verborgen inefficiënties bloot te leggen.
Stel dat we dit in Nederland zouden doen
De Nederlandse begroting is bijna 500 miljard euro groot. Stel dat we die volledig volgens ZBB opnieuw op zouden bouwen:
- Het sociale domein:
Uitgaven aan zorg en jeugdzorg lopen structureel op. Welke onderdelen zijn onmisbaar, en welke regelingen werken averechts?
- Defensie:
Internationale afspraken dwingen tot investeringen. Hoeveel ruimte blijft er dan over voor binnenlandse prioriteiten?
- Subsidies en regelingen
Van cultuur tot klimaat, van innovatie tot landbouw. Welke initiatieven leveren aantoonbaar maatschappelijke waarde, en welke zijn ooit bedacht maar niet of onvoldoende geëvalueerd?
De grote keuzes worden zichtbaar
Een ZBB-oefening gaat niet alleen over geld, maar ook over waarden en prioriteiten. Hoeveel gewicht geven we aan collectieve gelijkheid versus individuele ontplooiing? Willen we vooral beleid stapelen, of investeren we liever in een sterke uitvoering? En: durven we afscheid te nemen van programma’s die ooit nuttig waren, maar nu vooral geld kosten? En op maatschappelijke weerstand stuit indien het programma wordt afgeschaald.
Geen pleidooi, maar een denkoefening
Het mooie van ZBB is dat het niet hoeft te leiden tot rigoureuze bezuinigingen. Het is bovenal een gedachte-experiment: wat zou er gebeuren als we alles opnieuw zouden ontwerpen? Alleen al dat proces kan verfrissende inzichten opleveren voor politici, bestuurders en ambtenaren. Het maakt zichtbaar waar geld echt verschil maakt, en waar niet. Maar het is Niet alleen gedachte-experiment; Het kan ook een hulpmiddel zijn voor beleids- en besluitvorming
Een frisse blik
Bij KokxDeVoogd helpen we overheden om met een frisse blik naar begrotingen en de organisatie te kijken. Met onze CASCO-benadering maken we zichtbaar wat bijdraagt aan de kerndoelen, waar middelen weglekken en waar keuzes te winnen zijn. Geen dikke boekwerken, maar praktische analyses die bestuurders ondersteunen bij scherpe keuzes.
