Tien jaar na de decentralisaties blijkt: een heldere visie maakt het verschil.
Gemeenten die kozen voor duidelijke richting en gedeeld eigenaarschap, staan steviger in uitvoering, samenwerking en financiële grip. In dit artikel laten we zien waarom visie cruciaal is – en hoe je die vertaalt naar de praktijk.
10 jaar decentralisatie: van reflectie naar realisatie
Tien jaar na de decentralisaties in het sociaal domein staan gemeenten op een kruispunt. De overdracht van verantwoordelijkheden in 2015 bood kansen voor lokaal maatwerk, maar bracht ook complexe uitdagingen met zich mee. Waar sommige gemeenten vooral systemen op orde brachten, kozen anderen bewust voor een koers op basis van een duidelijke visie. Gemeenten die de afgelopen jaren werkten vanuit een heldere, gedragen visie, blijken beter in staat om grip te houden op uitvoering, uitgaven en samenwerking. In dit artikel verkennen we waarom een visie cruciaal is – en hoe deze handen en voeten krijgt in de praktijk.
10 jaar adviseren – De inzichten die we opdoen
Tien jaar adviseren leert ons dat een heldere visie op het sociaal domein:
- Samenwerking versterkt tussen beleid, uitvoering, ketenpartners en inwoners;
- Leidt tot meer focus, werkplezier en efficiëntie bij professionals;
- Bijdraagt aan snellere en betere ondersteuning voor inwoners;
Het mogelijk maakt om gericht te monitoren en bij te sturen;
- Stabiliteit biedt in beleid en uitvoering;
- En grip geeft op uitgaven en organisatieresultaten.
Uit wetenschappelijke literatuur blijkt dat visie en strategisch management zorgen voor prioritering van schaarse middelen en samenhang tussen organisatieonderdelen (Poister et al., 2010). Een duidelijke visie zorgt voor afstemming tussen beleid, middelen en uitvoering, wat leidt tot betere resultaten (Boyne, 2003). Dit betekent concreet: minder verspilling van middelen, minder projectversnippering en meer samenhang in beleid. Dit vergroot de mogelijkheid tot financieel gezonde besluitvorming (Andrews et al., 2012).
De combinatie van wetenschappelijke inzichten en praktijkervaring laat zien dat visie geen abstract uitgangspunt is, maar een essentieel sturingsinstrument in het realiseren van maatschappelijke meerwaarde. Er zijn goede voorbeelden van gemeenten in Nederland die vanaf het begin vanuit een heldere visie invulling en uitvoering hebben gegeven aan (onderdelen van) het sociaal domein.
Praktijkvoorbeelden: visie in actie
In Peel en Maas vormt een visie op basis van vertrouwen en partnerschap de ruggengraat van de jeugdhulp. Op basis van deze visie werken gezinscoaches, huisartsen en professionals samen in een netwerk waarin eigenaarschap wordt gedeeld. De hulp is doelgericht en effectief. Ook de gemeente Urk koos vroegtijdig voor een preventiegerichte visie, in nauwe samenwerking met scholen, huisartsen en welzijnsorganisaties. Deze visie blijkt volgens de gemeente Urk effectief: hulpvragen worden vroegtijdig opgepakt, waardoor de inzet van zwaardere zorg afneemt en kosten dalen.
Wat kenmerkt een goede visie?
Een visie is toekomstgericht en geeft richting aan beleid en uitvoering. Het is geen algemene ambitie, maar een concrete vertaling van kernwaarden en strategische keuze. Volgens Bryson (2018) bestaat een goede visie uit vier onderdelen:
- Beschrijft een helder toekomstbeeld: waar wil de gemeente naartoe?
- Benoemt leidende waarden die richting geven aan keuzes.
- Formuleert uitgangspunten voor handelen in de praktijk.
- Geeft inzicht in trends en ontwikkelingen die de toekomst van de gemeente bepalen. Welke maatschappelijke of economische ontwikkelingen hebben de komende 15 jaar invloed op uw gemeente?
Een visie helpt bij het maken van duidelijke keuzes en sluit aan bij de identiteit én financiële realiteit van een gemeente. Het vormt het fundament onder beleidsontwikkeling, inkoop en uitvoering. Daarbij is draagvlak onder professionals essentieel – alleen een doorleefde visie heeft blijvende impact.
En nu vooruit – Ons advies voor de toekomst
Het sociaal domein verandert voortdurend. Daarom moet een visie periodiek worden geëvalueerd en waar nodig bijgesteld – zonder telkens opnieuw te beginnen. Maar een visie werkt alleen als deze goed is uitgewerkt, gedragen wordt door professionals en regelmatig wordt geëvalueerd. En als de keuzes in visie terugkomen in toegang, inkoop en organisatie. Gemeenten die hun visie laten doorleven in de praktijk, creëren stabiliteit en veerkracht.
Met andere woorden: gemeenten doen er goed aan om te investeren in visieontwikkeling en deze structureel te verbinden aan de organisatie, sturing en praktijk.
Zo blijft de visie het kompas voor de keuzes van morgen.
Volgende artikel in de reeks: Hoe zorg je voor sturing in het sociaal domein? We gaan in op het benutten van sturingsinstrumenten en hoe gemeenten daarin het verschil kunnen maken.
