10 jaar decentralisatie: van reflectie naar realisatie

10 jaar decentralisatie: van reflectie naar realisatie

Tien jaar geleden werden gemeenten verantwoordelijk voor groot deel van het sociaal domein. De decentralisaties moesten leiden tot meer maatwerk, efficiëntere zorg en ondersteuning en meer autonomie voor inwoners. Maar de praktijk bleek weerbarstig. Financiële tekorten, complexe regelgeving en wisselende samenwerkingen tussen partijen leidden tot nieuwe uitdagingen. Nu is het tijd om de balans op te maken en vooruit te kijken: welke lessen hebben we geleerd en hoe zorgen we voor een toekomstbestendig sociaal domein? Dit artikel markeert de start van een reeks waarin we deze vragen bespreken.

10 jaar adviseren – De inzichten die we opdoen

1. Maatwerk blijft een uitdaging

Decentralisaties moesten het makkelijker maken om ondersteuning te leveren op basis van de specifieke behoeften van inwoners. In de praktijk zien we echter dat bureaucratie en administratieve lasten vaak juist toenemen. Gemeenten willen maatwerk leveren, maar worden geconfronteerd met juridische kaders, inkoopafspraken en verantwoordingsdruk die dit bemoeilijken.

2. Financiële druk als constante factor

De overheveling van het sociaal domein naar gemeenten ging gepaard met een bezuinigingstaakstelling bij stijgende kosten. Gemeenten worstelen met financiële tekorten en zoeken naar manieren om grip te krijgen op hun uitgaven. Dit leidde in veel gevallen tot scherpe keuzes in het aanbod en zelfs het afschalen van preventieve maatregelen—terwijl juist preventie kosten zou moeten besparen op de lange termijn.

3. Regionale samenwerking is noodzakelijk, maar complex

Veel gemeenten werken samen bij de inkoop en uitvoering van zorg en ondersteuning. De uitdaging blijft om de balans te vinden tussen lokale autonomie en efficiënt regionaal beleid. Waar te veel samenwerking soms leidt tot logge structuren, kan te weinig samenwerking inefficiënties creëren.

4. Wijkteams en preventie, potentieel nog niet volledig benut

Wijkteams zijn een vast onderdeel van het sociaal domein. Zij spelen een sleutelrol in het vroegtijdig signaleren van problematiek en het bieden van ondersteuning dicht bij inwoners. Tegelijkertijd lopen zij tegen gemeentelijke en regionale structuren en financiering aan. De beweging van zorg naar preventie is op veel plekken niet goed doorgevoerd. Preventie blijft onderbelicht door een gebrek aan structurele financiering en onvoldoende meetbare resultaten.

 

Succesvolle voorbeelden

In de praktijk zien we dat gemeenten die succesvol zijn in het organiseren van ondersteuning, een aantal gemeenschappelijke principes hanteren:

• Duidelijke rollen, verantwoordelijkheden en besluitvormingslijnen binnen de governance-structuur versterken de samenwerking en versnellen en verbeteren besluitvorming.
• Een gedeelde en gedragen visie op de wijze waarop gemeenten en regio’s inwoners willen ondersteunen-en deze consequent volgen, vormt het fundament voor een efficiënt en effectief zorgstelsel.
• Integraal beleid dat zorg, werk en participatie met elkaar verbindt, maakt het mogelijk om problemen vroegtijdig en bij de bron aan te pakken.
• Leren en verbeteren zijn structureel verankerd via pilots, continue monitoring, evaluaties en gerichte bijsturing, mede op basis van data en analyse.

Toch blijft de uitvoering in de praktijk complex. Hoe waarborgen we de financiële houdbaarheid? Hoe behouden we ruimte voor maatwerk zonder extra bureaucratie? En hoe versterken we het wederzijdse vertrouwen tussen gemeenten en maatschappelijke partners?

 

En nu vooruit – Ons advies voor de toekomst

De lessen uit het verleden dwingen gemeenten tot scherpe keuzes voor de toekomst. Een toekomstbestendig sociaal domein vraagt om drie fundamentele verschuivingen:

1. Van incident-gestuurd beleid naar structurele visie

Te vaak reageren gemeenten op acute financiële tekorten of veranderende wetgeving zonder een lange-termijnstrategie. Een duurzaam sociaal domein vraagt om een robuuste, samenhangende visie waarin duidelijk wordt hoe maatwerk, financiële houdbaarheid en bestuurlijke sturing samenkomen.

2. Van losse experimenten naar structurele verbeteringen

Veel gemeenten werken met pilots en experimenten om innovaties te testen. Dat is waardevol, maar de volgende stap is nodig: het structureel borgen van succesvolle initiatieven in beleid en uitvoering. Dit vraagt om doorontwikkeling van governance, financiering en juridische kaders. Bovendien vraagt dit om te werken vanuit één gestructureerd programma.

3. Van verkokering naar integraal beleid

Werk, zorg, onderwijs en participatie kunnen niet los van elkaar worden gezien. Toch blijven veel gemeenten werken in aparte beleidskolommen. De toekomst ligt in het doorbreken van deze verkokering en het ontwikkelen van integraal beleid waarin inwoners centraal staan in plaats van systemen.

 

Vooruitblik op de 10 lessen

In de komende maanden publiceren we een serie artikelen waarin we steeds een specifiek thema uitlichten. Deze thema’s zijn gebaseerd op de lessen uit 10 jaar decentralisatie en helpen gemeenten en uitvoeringsorganisaties om grip te krijgen op de toekomst:

1. Een sterke visie en daaraan vasthouden

Hoe zorg je voor consistent beleid dat uitvoerbaar is?

2. Sturing in het sociaal domein

Hoe kunnen gemeenten beter gebruikmaken van hun sturingsmogelijkheden?

3. Regie op de uitvoering

Hoe zorg je dat lokale teams effectief werken?

4. Financiële grip

Hoe krijgen gemeenten controle over de uitgaven?

5. Van zorg naar preventie

Hoe maken we preventie écht mogelijk?

6. De verbinding tussen sociaal domein, leefbaarheid en veiligheid

Hoe versterken deze beleidsvelden elkaar?

7. Succesvolle regionale samenwerking: Wat werkt en wat niet?

Terug naar de basis: Hoe voorkom je dat beleid verzandt in complexiteit?

8. Eigen kracht-principe in de praktijk

Waar ligt de grens van zelfredzaamheid?

9. Ketensamenwerking en integrale aanpak

Hoe zorg je voor betere samenwerking tussen domeinen?

In het volgende artikel gaan wij dieper in op de rol van een sterke visie in het sociaal domein. Daarin geven wij antwoord op de vraag hoe gemeenten ervoor kunnen zorgen om consistent beleid te ontwikkelen dat tegelijkertijd uitvoerbaar is en blijft.

 

KokxDeVoogd: Uw partner in het sociaal domein

KokxDeVoogd onderscheidt zich door een combinatie van strategisch inzicht en hands-on veranderaanpak:

⦁                Verbinding tussen beleid, bedrijfsvoering en bestuurlijke organisatie

⦁                Bestuurlijke sensitiviteit en strategisch advies

⦁                Praktische toepasbaarheid en implementatiekracht

⦁                Focus op cultuur en gedragsverandering

Wij helpen gemeenten, uitvoeringsorganisaties en ketenpartners niet alleen met strategische adviezen, maar zorgen ook voor daadwerkelijke verandering in de praktijk. Wil je met ons verder denken over deze thema’s? Neem contact met ons op. De toekomst van het sociaal domein maken we samen.