De aanpak van milieucriminaliteit in Nederland schiet ernstig tekort. Ondanks aanzienlijke investeringen in de opsporingscapaciteit van de politie blijft de opsporing van milieudelicten achter.
De politie werkt nauw samen met partners zoals de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) maar de effectiviteit van deze samenwerking is beperkt.
De ILT speelt een essentiële rol in de opsporing van landelijke milieucriminaliteit. De strafrechtelijke aanpak vindt plaats onder leiding van het Functioneel Parket, waarbij de ILT zich specifiek ontwikkelt als dé milieuopsporingsdienst in Nederland. Toch is de ILT momenteel onvoldoende gepositioneerd in de landelijke aanpak van milieucriminaliteit. Er ontbreekt centrale regie, voldoende capaciteit en structurele samenwerking in de keten.
Daarnaast is de versnippering van de omgevingsdiensten een structurele zwakte. Nederland telt momenteel 29 omgevingsdiensten waarvan er 28 zijn geanalyseerd in een onderzoek door de NOS en regionale omroepen. Deze diensten kampen met personeelstekorten en voldoen vaak niet aan hun eigen kwaliteitseisen wat leidt tot minder milieucontroles en verhoogde risico’s voor de volksgezondheid. Een herstructurering naar tien krachtige, regionale omgevingsdiensten zou leiden tot betere kennisborging, meer robuustheid en effectiever ketentoezicht.
Een andere onbenutte troef is de inzet van de circa 30000 buitengewoon opsporingsambtenaren (BOA’s) in Nederland. Hoewel zij momenteel voornamelijk actief zijn in domein 1 (openbare orde en leefbaarheid) of domein 4 (natuur en milieu), zouden zij met gerichte bevoegdheidsuitbreiding en training een belangrijke rol kunnen spelen in de bestrijding van milieucriminaliteit in domein 2 (economische en milieu-opsporing). Dit vereist echter politieke wil, wetgevende aanpassingen en bestuurlijk lef.
Cruciale schakel
Een cruciale schakel die tot op heden te weinig aandacht krijgt, is de Strategische Milieukamer (SMK). Deze kamer is specifiek ingericht om milieuzaken strafrechtelijk te coördineren en te prioriteren binnen het Functioneel Parket. De SMK beschikt over specialistische juridische kennis, inzicht in trends en patronen van milieudelicten, en een netwerk binnen de opsporings- en toezichtketen. De rol van de SMK kan en moet strategischer worden ingezet: als landelijke regisseur van de strafrechtelijke handhaving van milieucriminaliteit. Door de SMK te positioneren als coördinerende spil tussen ILT, politie, omgevingsdiensten en het Openbaar Ministerie ontstaat er één lijn in prioriteiten, interventiestrategieën en signalering. De kamer kan tevens
optreden als landelijke toetssteen voor complexere zaken, toezien op eenduidige toepassing van strafrechtelijk beleid en een impuls geven aan data-gedreven handhaving. Juist in een domein waar bestuurlijke en strafrechtelijke werelden elkaar raken, is een goed gepositioneerde, gezaghebbende SMK essentieel.
De huidige aanpak van milieucriminaliteit is versnipperd, onderbemand en onvoldoende effectief. Het is tijd om het geld en de verantwoordelijkheid daar te leggen waar ze wél verschil maken. Dat betekent een strategische herpositionering van de ILT, een fundamentele herindeling van de omgevingsdiensten, een heroverweging van de politierol in het milieudomein, een volwaardige inzet van BOA’s en een krachtige strategische positionering van de Strategische Milieukamer.
Wie écht werk wil maken van een gezonde, veilige en toekomstbestendige leefomgeving moet bereid zijn heilige huisjes omver te werpen. Milieucriminaliteitvraagt om meer dan goede intenties. Het vraagt om structuur, durf en regie. De tijd van pappen en nathouden is voorbij. Nu is het moment om te kiezen voor een robuuste, gecoördineerde en daadkrachtige aanpak. Niet morgen, maar vandaag.
